بطور کلی آب آلوده یا پساب به آبی گفته می شود که در اثر مصارف گوناگون و ورود مواد خارجی کیفیت آن تغییر یافته و برای مصرف قبلی غیر قابل استفاده شده است. فاضلاب های صنعتی در اثر مصرف آب در فعالیتهای صنعتی و یا از منابع صنعتی و در طول مراحل مختلف تولید بوجود می آیند و بعضاً خطرناک ترین نوع فاضلابها را تشکیل میدهند.
تصفیه و بی ضرر سازی آلودگیهای صنعتی و به خصوص ” پسابهای صنعتی ” از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است چون با بهداشت جامعه مواجه می باشد. از طرف دیگر در برخی موارد ، بازیافت فاضلابها و پسابهای صنعتی تصفیه شده ، به خصوص در کشورهایی که دچار کم آبی یا بی آبی هستند اهمیت خاصی پیدا نموده و این روش در حال حاضر در ایران نیز مورد توجه قرار گرفته و بسیاری از صنایع کشور در بازیابی پسابهای صنعتی به منظور افزایش تولید و ایجاد شرایط و فضای توسعه اقدام می نمایند.
اصولاً یکی از ارکان مهم توسعه پایدار در بخش صنعت جلوگیری از آلودگیهای ناشی از فعالیتهای صنعتی به خصوص فاضلاب ها و پساب های صنعتی و تصفیه فاضلاب ها با روشهای مناسب و با استانداردهای قابل قبول در جهت استفاده و باز یافت آب است.
تقریباً هیچ صنعتی بدون استفاده از آب نمیتواند ادامه حیات بدهد و اب مصرف شده به همراه مواد زائد سربار تولید تشکیل پساب را داده و باید بنحو مناسب تصفیه و سپس دفع گردد. با توجه به تنوع بسیار زیاد مواد شیمیائی مصرفی در صنعت و کاربرد روشهای گوناگون در تولید ، کیفیت آلودگی پساب های صنعتی بسیار متنوع بوده و بستگی زیادی به صنعت مربوطه دارد مثلاً در صنایع فلزی ، فرایند تولید یا پوشش قطعات فلزی ، مقدار زیادی پسابهای آلوده به فلزات سنگین از قبیل مس ، کادمیوم ، نقره ، جیوه ، کرم و یا نیکل ایجاد می کند که این عناصر از خطرناک ترین عوامل آلاینده محسوب شده و اثرات ژنتیکی و یا سرطانزائی آن به اثبات رسیده است. یا در صنایع لبنیات مقدار زیادی چربی های محلول از بخش های مختلف واحد تولید وارد فاضلاب شده و لزوما بایستی با روش های مخصوص جداسازی و حذف گردد. به این ترتیب به منظور حفاظت از محیط زیست و جلوگیری از تخریب محیط به علت رها شدن پسابهای صنعتی ( و فاضلاب بهداشتی ) در قدم اول باید شناختی نسبت به این آلودگیها به دست آورد. با شناخت آلودگیها و تعیین میزان آنها و با توجه به نحوه حذف و جداسازی آنها از پساب ، فرایند تصفیه و طراحی تصفیه خانه و پکیج تصفیه فاضلاب قابل اجرا می گردد.
طبیعی است که در اولین مرحله ، پس از شناخت و مشخص کردن نوع آلودگی ، با استفاده از تدابیر مدیریتی باید سعی شود که میزان حجمی و جرمی الودگی را کاهش داد. این امیر با اتخاذ و اعمال مدیریت آب در واحد صنعتی امکان پذیر می باشد. و در مرحله بعد اقداماتی جهت تصفیه فاضلاب تولید شده صورت می گیرد.
معمولاً پساب های صنعتی بر مبنای منشا تولید به گروه های زیر تقسیم میگردند:
با توجه به اینکه ماهیت آلودگیهای فوق بعضاً متفاوت است بنابراین روشهای تصفیه پساب صنعتی نیز متفاوت می باشد.
در مورد فاضلاب های صنعتی ، معمولاً غلضت پساب را بوسیله ماده آلوده کننده می سنجند مثلاً در مورد پساب آبکاری میزان غلظت فلزات سنگین (مس ، کادمیوم ، کرم ، نیکل و ….) و یا املاح دیگری مثل سیانورها و …اندازه گیری می نمایند..
لذا در آنالیز کیفی پسابهای صنعتی عوامل مربوطه باید اندازه گیری و تعیین گردند.
با این وجود بخش عمده پسابهای صنعتی نیز دارای آلودگیهائی هستند که توسط مواد آلی ایجاد شده (محلول یا نا محلول) که مهمترین شاخص آلودگی میباشند مشخص میشوند. برحسب BODو COD از روی مقادیر پارامترهای فوق می توان درجه و شدت آلودگی پساب صنعتی را به طور تقریبی تعیین نمود که در جدول زیر یک دسته بندی کلی جهت انواع فاضلاب صنعتی ارائه گردیده است.
| COD (mg/l) | BODs (mg/l) | غلضت فاضلاب |
| 400 یا کمتر | 200 یا کمتر | رقیق |
| 600 | 300 | متوسط |
| 1000 | 500 | غلیظ |
| 1500 یا بیشتر | 750 یا بیشتر | خیلی غلیظ |
علاوه بر آلودگیهای متداول که مورد اشاره واقع شدند بسیاری از ترکیبات دیگر در پسابهای صنعتی یافت میشوند که بعضا” بسیار خطرناک بوده و یا از برخی جهات مورد توجه قرار میگیرند. بنابراین اولین گام در تصفیه فاضلاب صنعتی انجام آنالیز کیفی و تشخیص نوع آلودگی پساب می باشد. از جمله آلایند های متداول در فاضلاب صنعتی می توان به چربی و روغن (Oil & Grease) ، فنل و فرمالین، ازت و فسفر آلی و معدنی ، انواع دترجنت ها، فلزات سنگین مختلف، سولفیدها، ضایعات خطرناک بیمارستانی، ضایعلت مربوط به داروها، حلال های آلی مختلف و ترکیبات هالوژنه و بسیاری دیگر از ترکیباتی که در فرایندههای تولید در صنایع مختلف وارد پساب شده و هر یک ویژگی های خود را داشته و نیازمند اتخاذ روش های کارامد برای تصفیه می باشند.
در مرحله بعد سیستم تصفیه فاضلاب متناسب با نوع آلودگی موجود در فاضلاب بر مبنای سه روش کلی تصفیه فیزیکی، تصفیه شیمیایی و تصفیه بیولوژیکی طراحی و اجرا می گردد. از فرایندهای تصفیه متداول برای حذف ، تغییر و یا جداسازی آلودگیها در صنایع مختلف به کار برده می شوند.
به طور کلی از فرایندهای زیر به صورت مجزا یا تلفیقی برای حذف مواد آلاینده در تصفیه انواع فاضلاب های صنعتی استفاده می گردد.
روش های تصفیه فیزیکی برای حذف مواد معلق و شناور ،کدورت رنگ و… به کار برده میشود.
این روش ها شامل :
-آشغالگیری
-ته نشینی با و یا بدون کمک مواد شیمیایی و فرایند انعقاد و لخته سازی
-شناور سازی
فیلتراسیون شامل فیلترهای شنی ، پارچه ای و غشایی از جمله MF ، UF است.
اصول کلی روشهای تصفیه فیزیکی بر مبنای قطر ذرات ( جداسازی ذرات با توجه به قطر آنها مثل روش فیلتراسیون ) و یا وزن مخصوص آنها صورت می گیرد (مثل روش های شناورسازی و یا ته نشین سازی).
لازم به توضیح است که در بسیاری مواقع همراه با تصفیه فیزیکی ، مراحل پیش تصفیه شامل متعادل سازی ، تنظیم پی اچ و خنثی سازی هم انجام می گیرد.
فرایندهای بیولوژیکی به فرایندهایی گفته می شود که از میکرو ارگانیزمها و یا آنزیمها استفاده می گردد.استفاده از میکرو ارگانیزمها برای جدا سازی مواد آلی محلول یکی از اصول شناخته شده و بسیار متداول در تصفیه فاضلاب ها می باشد.
با تصفیه بیولوژیکی به راحتی می توان مواد آلی مثل کربو هیدراتها ، پروتئین ها ،چربی ها و بسیاری از سایر مواد آلی محلول را تجزیه و از آب حذف نمود.( مشروط بر آنکه از قابلیت تجزیه بیولوژیکی برخوردار باشند.)
روش تصفیه بیولوژیک بر مبنای استفاده از رشد دادن میکروارگانیزمها ( باکتریها ) در محیط فاضلاب قرار دارد.میکرو ارگانیزمها برای تغذیه و تکثیر شدن نیاز به مواد غذایی دارند که از طریق مواد آلی محلول در آب تامین می نمایند. این امر باعث مصرف و یا تجزیه مواد آلی ( ارگانیک ) در فاضلاب می گردد که در عمل باعث پالایش فاضلاب می شود. در برخی از مواقع با پرورش باکتریها ی خاصی برای تصفیه و تجزیه مواد آلی محلول عملیات تصفیه بیولوژیکی انجام می گیرد ولی در غالب موارد باکتریهای موجود در فاضلاب به تدریج با محیط خو گرفته و با تامین مواد غذایی خود از مواد آلی محلول در فاضلاب شرایط لازم برای رشد و تکثیر را ایجاد نموده و در ضمن باعث حذف آلایند ه ها می شوند. البته نباید فراموش شود که برخی از مواد – مثل فلزات و یا مواد آلی خاص قابلیت تجزیه بیولوژیکی را ندارند( Non-Biodegradable) و اینگونه ترکیبات را نمی توان با روش بیولوژیکی حذف نمود. لذا روشهای بیولوژیکی برا ی تصفیه پسابهایی مثل پساب کارخانجات صنایع غذایی لبنیات ، نوشابه سازی ، کشتارگاه و… ایده آل و بسیار مناسب می باشند ولی در مواردی که آلاینده از قابلیت تجزیه بیولوژیک برخوردار نباشند از فرایندهای شیمایی و غیره باید استفاده شود.
در برخی از مواقع برای حذف مواد آلاینده استفاده از روش های شیمیایی ضرورت پیدا می کند. این روش ها بر مبنای اضافه کردن یک ماده شیمیایی به آب و انجام واکنش شیمیایی می باشد. به عنوان مثال ترکیبات سیانور را بوسیله اکسیداسیون با کلر می توان خنثی و تجزیه نمود و یا فرمالین را باکمک آهک می توان تبدیل به نوعی قند ( پنتوز ) کرد تا قابل تجزیه گردد.
روش های تصفیه شیمیایی در کنترل آلودگی های مربوط به فاضلاب های شیمیایی نقش مهمی دارند.
اصولاً روش های شیمیایی ممکن است بر مبنای فرایند خاصی به کار گرفته شوند مثل :
-فرایند رسوب سازی ماده آلاینده – مثل حذف فلزات سنگین
-فرایند تجزیه ماده آلاینده مثل اکسیداسیون و تجزیه سیانور
-تغییر ماده آلاینده به فرم قابل تجزیه مثل تبدیل فرمالین به پنتوز
-جداسازی ماده آلاینده مثل دوفازی کردن پساب و جدا سازی فاز شناور ( جداسازی لاتکس و…)
برخی از روش هایی که در تصفیه به کار برده می شوند ترکیبی از عملیات فیزیکی و شیمیایی است.این فرایند ها در مواقع خاصی به کار برده میشوند از جمله :
-جداسازی گازها از فاضلاب ( مثل جداسازی آمونیاک و یا مواد آلی فرار – VOC-بوسیله فرایند دفع گاز ( عریان سازی )
-عملیات تبادل یونی برای تبادل یون فلزات مختلف – مثل کرم یا جیوه و… با یون های کم خطرتر .فرایند تبادل یونی در صنعت آب استفاده وسیعی دارد و در تصفیه پسابها ی آبکاری نیز زیاد استفاده میشود.
-فرایند جذب سطحی : مثل عبور آب آلوده از روی ستون های کربن اکتیو که باعث رنگبری فاضلاب و یا جذب مواد آلاینده آلی محلول میگردد.
تحقیقات قابل توجهی که در حال حاضر در همه دنیا برای کنترل و مهار آلودگیهای صنعتی به کار برده می شود، باعث شده که هر روزه شاهد فن آوری جدیدی در این زمینه ها باشیم. به عنوان مثال کاربرد روشهای غشائی از راهکارهای نوین در صنعت تصفیه پساب صنعتی است که با تولید غشاهای جدید که مقاومت بهتر و کاربری مطلوب تری دارند این روش برای جدا سازی آلودگیها از روش های پرطرفدار می باشد. همچنین به استفاده از تکنولوژی اکسیداسیون پیشرفته ، کاربری ازن در اکسیداسیون مولکولهای سنگین و روشهای بیوتکنولوژی با استفاده از گروه های جدیدی از میکروارگانیزمها می توان اشاره نمود که آینده جالبی را برای این صنعت رقم خواهند زد.
شرکت فنی مهندسی نهرآب زیست مفتخر است که در زمینه تصفیه انواع پساب صنعتی با شرکت ها و صنایع بزرگ و مطرح کشور همکاری داشته است و پروژه های موفقیت آمیز متعددی در این زمینه طراحی و اجرا نموده است. از جمله انواع پساب های صنعتی که در زیر امده است:
تصفیه پساب داروسازی و صنایع دارویی
تصفیه پساب صنایع نساجی و رنگرزی و قالیشویی
تصفیه پساب صنایع فولاد ( فاضلاب نورد گرم و فاضلاب نورد سرد) و فاضلاب گالوانیزه
تصفیه پساب صنایع کاشی و چینی
تصفیه فاضلاب دامداری و مرغداری
تصفیه پساب صنایع شوینده
تصفیه فاضلاب انواع کارخانجات غذایی، آبمیوه و نوشابه و صنایع کنسروسازی
تصفیه پساب صنایع پتروشیمی و نفتی
تصفیه فاضلاب صنایع نشاسته، قند و شکر
برای تصفیه فاضلاب صنعتی پکیج های ” بیوراکتور غشایی ” ، “انعقاد و لخته سازی” ، “چربی گیر” ، “پکیج خنثی سازی” و “پکیج تصفیه فاضلاب لجن فعال EAAS” انتخابی مناسب برای شما خواهد بود.
